“Opera səhnəsində həm Məcnun, həm də Koroğlu...”

Repressiya olunan Breqman ailəsindən biri

Azərbaycan opera sənətinin tanınmış nümayəndələrindən biri Şirzad Hüseynov bu teatrın səhnəsində yaratdığı gözəl obrazlarla yaddaşlara həkk olunmuşdur. O, Üzeyir Hacıbəyovun operalarında uzun illər baş qəhrəmanları oynamışdır ki, bu qəhrəmanlara Zeyd, Ibn Səlam (“Leyli və Məcnun”), Koroğlu, Eyvaz (“Koroğlu”), Kərəm (“Əsli və Kərəm”) və başqalarını göstərə bilərik.

Şirzad Abasəli ağa oğlu Berqman 1906-cı ildə Bakı şəhərində Abasəli ağa Berqmanın ailəsində anadan olmuşdur. Abasəli Berqman öz ailəsi ilə birlikdə Bakı dağlı məhəlləsinə Xızı-Bermek dağlı mahalından köç etmişdir. Bu ailədə ilk oğulun dünyaya gəlməsi həm onu, həm də bütün Berqman nəslinin böyük sevincinə səbəb olmuşdur. Berqmanlar 50 ildən çox idi ki, çar Rusiyasına hərbçilər kimi xidmət edirdilər. Lakin Şirzad Berqman hamının ondan gözlədiyi yolu yox, məhz öz arzusunun yolçusu oldu...

Şirzad Berqman hələ gənc yaşlarında dini mərasimlərdə, daha sonra isə teatr tamaşalarında iştirak edərək, gözəl və gur səsi ilə diqqəti cəlb edirdi. Lakin 1920-ci ildə Azərbaycan Demokratik Respublikasının Sovetlər tərəfindən işğalından sonra azərbaycanlı hərbçilərə qarşı ciddi repressiyalar başlayır. Berqman nəslindən olan “Vəhşi Diviziyanın” zabitləri, Qafqaz Islam ordusunun döyüşçüləri Fövqəladə Komitənin əmri ilə həbs olunur, güllələnir, ailəsi isə sürgün edilir. 1920-ci ildə “Vəhşi Diviziyanın” zabitləri Salman ağa Berqman, Vahid ağa Berqman və digərləri Xızı-Bermek mahalında gedən uzunmüddətli qarşıdurmalardan sonra mühasirəyə alınır və sovet qoşunları tərəfindən həbs edilərək güllələnir. Məhz bu səbəbdən Abbasəli ağa Berqman soyadını öz atası Hüseynqulu ağa Berqmanın şərəfinə “Hüseynov”a dəyişdirir və ailəsini sürgündən xilas edə bilir.

Sonralar Şirzad Hüseynov dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov tərəfindən opera teatrına dəvət olunur. Burada o, əvvəl xorda oxuyur, tədriclə Şirzadın səsinin fərqliliyini, ahəngini, tembrini görüb ona muğam operalarında müxtəlif rolları həvalə edirlər. Onun oxuduğu “Zəmin-xarə” o qədər məlahətli, təsiredici imiş ki, tezliklə onu səhnəyə dəvət ediblər. Epizodik rollardan ÿbaşlananÿ həyatÿyoluÿ İbnÿ Səlam, Məcnun, Kərəm kimi aparıcı qəhrəmanların həyatını səhnədə yaşamaqla tamamlanıb. O,ÿ çox ÿqəribə istedada ÿvə məharətə ÿmalikmiş. Məcnunÿ roluna öz möhürünü vuran sənətkarlardan biri də məhz Şirzad Hüseynov idi.

Xüsusi təhsiliÿ olmasa da, gözəl musiqi duyumu olan Şirzad Hüseynov məlahətli səsinin hesabına öz dövrünün sayılıb-seçilən, sevilən sənətkarlarından biri olub. Bir gün səhnədə Məcnun oxuyurmuş. O biri gün Koroğlu. Yəni bu hər kəsə nəsib olan istedad deyil. Çünki hər iki baş rolun səs diapozonu fərqlidir. Həm klassik, həm də muğam operasında uğur qazanmaq Şirzad Hüseynovu bütün tamaşaçılara və sənət adamlarına sevdirmişdi.

Üzeyir Hacıbəyovun “Leyli və Məcnun”unda Zeyd, İbn Salam, Məcnun rollarını, “Əsli və Kərəm” operasında Kərəm və Sofi obrazlarını yaradır.

Unudulmaz Koroğlu

1937-ildə “Koroğlu” operasının premyerasının, baxış tamaşasının afişalarında Koroğlu rolunun ifaçısı kimi Bülbüllə yanaşı, Şirzad Hüseynovun da adı yazılır. Sonralar müntəzəm olaraq opera səhnəsində Ş.Hüseynov Məcnun, Kərəm, Aşıq Qərib və Koroğlu obrazlarını özünəməxsus tərzdə məharətlə yaradır. Bu, Ş.Hüseynovun yaradıcılığındakı özünəməxsus bir məqamdır, Azərbaycan opera ifaçılığı tarixində heç bir opera müğənnisi Ş.Hüseynov kimi həm Məcnun, həm də Koroğlu (Rövşən) rollarını oynamayıb.

“Bütün dünya opera repertuarında istər rolun ölçüsü, istər oxuyacağı sözlərin həcmi (tisiturası) və istərsə yaradacağı obrazın hərəkət və səhnə oyunu tələbləri cəhətincə Koroğlu rolu kimi böyük və çətin bir rol yoxdur desək, artırmamış olarıq. Cəmisi üç-dörd il bundan əvvəl teatrın xoruna bir xor artisti kimi qəbul olunan Şirzad Hüseynovun keçdiyi yaradıcılıq yolu çox əlamətlidir: xor - Zeyd - Sofi - Ibn Salam - Aşıq - Koroğlu! Öhdəsinə götürdüyü vəzifəsini, ümumiyyətlə, parlaq bir surətdə yerinə yetirən Şirzadın çıxışında şübhəsiz ayrı-ayrı nöqsanlar da yox deyildir. Birinci növbədə gözə çarpan cəhət onun talantına nisbətlə ustalığının geridə qalmasıdır. Bu da əlacsız bir iş deyildir. Şirzad öz üzərində müntəzəm surətdə çalışarsa, bu ustalığa yiyələnə bilər” (Ə.Bədəlbəyli, “Kommunist”, 1 noyabr 1938).

Opera teatrından uzaq yenə opera sənətiylə...

Məlum olduğu kimi, Məcnun rolu sırf xanəndələr üçün, Koroğlu isə vokalist müğənnilər üçün nəzərdə tutularaq yazılıb. Buna görə də bu rollar ifaçılıq baxımından bir-birindən kəskin fərqlənir. Şirzad Hüseynovun Məcnundan Koroğluya kimi, muğam ifaçılığından vokal ifaçılığına kimi böyük bir yaradıcılıq yolu keçməsi, bu rolları yüksək səviyyədə ifa etməsi onun necə qüdrətli, fenomen sənətkar olduğundan xəbər verir. Hətta o, klassik Rus və Qərb operalarında da əsas rolları ifa edib.

Ş.Hüseynov yaradıcılığının ən kamil dövründə, 44 yaşında (1950-ci ildə) opera teatrından uzaqlaşmış, bir müddət Bakının Maştağa və Yeni Suraxanı kəndlərinin Mədəniyyət Evlərində, I.Əbilov adına Klubda bədii rəhbər vəzifəsində çalışmışdır. Sənətkar burada da mədəniyyət ocaqlarında yerli həvəskar aktyorların iştirakı ilə bir sıra muğam operalarını tamaşaya qoymuşdur.

Şirzad Hüseynov 1943-cü ildə Azərbaycan SSR əməkdar artisti fəxri tituluna layiq görülmüşdür.

O, 1941-1945-ci illərdə cəbhə bölgələrində, Uzaq Şərq və Iranda Hacıbəyovun əsərlərindən ibarət repertuarla konsertlər vermişdir.

Şirzad Hüseynov 10 may 1971-ci il tarixində vəfat etmişdir.

Şirzad Hüseynovun yeddi övladı olub. Böyük oğlu Turxan Hüseynov əvvəl öz fəaliyyətini teatrda başlamasına baxmayaraq, sonradan Sverdlovskda yerləşən xüsusi təyinatlı DTK məktəbinə daxil olaraq oranı bitirib. 1967-1973-cü illərdə Bayıl həbsxanasının baş direktor müavini işləyib. 1973-cü ildən isə prokuror vəzifəsində çalışmağa başlayıb. Ikinci oğul tarzən Fərman Hüseynov atasının mədəni irsinin davamçısı olub. Ailənin dördüncü övladı Seyran Hüseynov isə ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında işləyib.

“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu KİV-ə Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilir

Azadlıq.- 2013.- 10 iyun.- S.14.